Chức năng của các khoáng chất đối với cơ thể vật nuôi nói chung và ở heo nói riêng là cực kỳ đa dạng. Chúng bao gồm các chức năng cấu tạo ở một số tế bào cho tới hàng loạt các chức năng điều hoà ở các tế bào khác trong cơ thể. Nhu cầu khẩu phần của vật nuôi, nhất là ở heo rất cần một số khoáng chất bao gồm: Canxi, Phốt-pho, Clo, Iốt, Đồng, Sắt, Magiê, Mangan, Kali, Selen, Natri, Lưu huỳnh và Kẽm. Coban là chất rất cần cho việc tổng hợp Vitamin B12. Trong chăn nuôi heo theo phương pháp công nghiệp cần được bổ sung đầy đủ các khoáng chất vào thức ăn. Cần chú ý một số khoáng như: Arsenic, Cadmium, Antimony, Fluorine, Chì, Thuỷ ngân có thể gây độc cho heo. Đặc biệt có 10 nguyên tố khoáng thường xuyên chúng ta phải bổ sung vào thức ăn công nghiệp, có thể chia thành 2 nhóm dựa vào số lượng.

1. Canxi và Photpho

Ca và P giữ vai trò chính trong cấu tạo bộ xương và thực hiện nhiều chức năng sinh lý khác. Vai trò của Ca còn thể hiện trong sự đông máu và co cơ, vai trò của P với sự trao đổi năng lượng. Trong sản xuất thức ăn để có lượng Ca và P phù hợp cần thiết phải dựa vào 3 yếu tố:

- Phải có một tỷ lệ thích hợp Ca và P tiêu hoá trong khẩu phần.

Vậy trong khẩu phần tỷ lệ tối ưu Ca/P = 1,1/1 đến 1,25/1. Thiếu Ca và P trong thức ăn, heo sẽ sinh trưởng chậm, bị còi xương, giảm khả năng sinh sản, tiết sữa của heo nái, tỷ lệ nuôi sống heo con thấp, mắc bệnh chảy máu và máu không đông. Nhu cầu Ca và P cần hàng ngày cho heo nái chửa là 13,9g Ca và P tổng số là 11,1g, heo nái nuôi con là 39,4g Ca và P tổng số là 31,5g/con/ngày. Heo nái kiểm định đẻ lứa đầu nhu cầu Ca và P phải tính cao hơn heo nái đẻ từ lứa thứ hai trở đi. Cần chú ý P có trong thức ăn thực vật chỉ tiêu hoá được 30%, vậy khi cân đối công thức để sản xuất thức ăn phải tính đến lượng P tiêu hoá.

Natri và Clo có nhiều trong muối ăn. Hai nguyên tố này có vai trò giúp ổn định độ toan kiềm của máu, giữ áp xuất thẩm thấu của máu và mô bào. Tham gia vào hệ đệm của máu, làm ổn định nhịp tim và hô hấp. Đặc biệt là các thành phần của HCl (Acid Clohydric) trong dạ dày giúp tiêu hoá Protein thức ăn. Nếu thiếu Na và Cl sẽ làm heo giảm tính thèm ăn, giảm tiêu hoá thức ăn dẫn đến làm giảm tăng trọng, mất cân bằng dộ toan kiềm và áp suất thẩm thấu của máu. Thức ăn bị mặn muối, heo có thể đề kháng được khi được cung cấp nước đầy đủ, nhưng thiếu nước heo sẽ bị ngộ độc, thể hiện heo ốm yếu, lảo đảo, động kinh, tê liệt và có thể chết. Vậy trong sản xuất thức ăn hỗn hợp hoàn chỉnh của heo sinh sản, heo choai và heo vỗ béo cần bổ sung 0,3 đến 0,5% muối (Sodium Chloride).

Sắt có lượng đáng kể trong thức ăn thực vật, sắt là thành phần của hemoglobin trong hồng cầu máu, có trong myoglobin của cơ bắp, trong transferin của huyết thanh, trong uteroferrin của nhau thai, trong lactoferrin của sữa. Sắt tham gia vào các xytochrom. Sắt tham gia tạo nên cơ, da và lông.

Khi sản xuất thức ăn việc bổ sung sắt cần phải được lựa chọn hợp chất sắt có hoá trị 2 là tiêu hoá tốt nhất như các muối sulfat, nitrat, gluconat sắt..., loại hợp chất sắt có hoá trị 3 heo tiêu hoá rất thấp, các loại oxy sắt không được sử dụng.

Kẽm (Zn) là một thành phần quan trọng của nhiều Enzyme chứa kim loại trong cơ thể động vật bao gồm synthetase và transferase DNA và RNA, các enzyme tiêu hoá và được liên kết với hocmôn insulin. Vì vậy chất này đóng vai trò quan trọng trong trao đổi chất của protein, carbohydrate và lipid. Kẽm có vai trò trong phát triển xương, duy trì sức sinh sản, chống sừng hoá, viêm loét da và rụng lông ở heo. Vì vậy, không nên để thiếu kẽm. Nhu cầu kẽm của heo con có khối lượng cơ thể từ 3kg - 10kg cần 25 - 50mg, heo choai 20kg - xuất chuồng cần 80 - 153mg, heo nái chửa cần 93mg, heo nái nuôi con cần 263mg/con/ngày. Trong sản xuất thức ăn khi bổ sung kẽm cần chọn các hợp chất kẽm trong sulfate, carbonate, chloride vì nó rất dễ hấp thu.

Chức năng của Mangan như một thành phần của một số enzyme tham dự trong quá trình trao đổi chất của tinh bột, chất béo và protein. Mangan rất cần cho việc tổng hợp chondroitin sulfate, một thành phần của mucopolysaccharide trong chất hữu cơ của xương. Thiếu mangan heo sinh trưởng kém, phát triển xương không bình thường, động dục của heo nái kém, tiêu thai, sứa ít, lợn con yếu, nhỏ. Trong sản xuất thức ăn cần bổ sung mangan cho heo con có khối lượng cơ thể 5 - 10kg là 2mg, heo choai 20kg - xuất chuồng là 3,71 - 6,15mg, heo nái chửa 37mg, heo nái nuôi con cần 105mg/con/ngày. Mn có rất nhiều trong bột cá, bột thịt xương... trong thực vật rất ít.

Đồng cần để tổng hợp hemoglobin hồng cầu, tổng hợp và kích hoạt một số enzyme oxy hoá cho trao đổi chất trong cơ thể. Đồng thời duy trì sắc tố da, lông, thớ thịt, duy trì hô hấp mô bào, kích thích sinh trưởng của heo.

Hiện nay ở nước ta cũng còn có một số cơ sở sản xuất luôn luôn cho thêm đồng vào các loại thức ăn của heo nuôi lớn với mức cao hơn nhiều so với nhu cầu (ở mức 150 - 250g/tấn thức ăn) coi như là một chất kích thích sinh trưởng. Vì chất lượng thịt sạch, chống tồn dư đồng trong thịt chúng ta không nên bổ sung quá mức.

Phần lớn Iod ở tuyến giáp trạng, là một thành phần của hoocmon thyroxine có tác dụng điều hoà trao đổi chất, sinh trưởng, sinh sản của heo. Thiếu Iod heo có biểu hiện tạo bướu cổ "goiter", heo nái đẻ con yếu, chết cao, không có lông. Nhu cầu Iod cho các loại heo nuôi thịt cần 0,14mg - 0,43mg, heo nái chửa 0,3mg, heo nái nuôi con cần 0,7mg/con/ngày. Iod có nhiều trong bột cá, muối vô cơ Kl (loduakali). Trong thực vật rất ít Iod, nhất là vùng cao.

Coban là một thành phần của vitamin B12, kích thích tạo máu, làm tăng tốc độ sinh trưởng và phát triển của heo nhất là heo con. Co trong thức ăn được vi khuẩn đường ruột sử dụng tổng hợp nên vitamin B12. Các loại heo có nhu cầu cần Co: 0,3mg/kg vật chất khô thức ăn/ngày. Thường dùng hợp chất Co sulfát, cacbonat bổ sung vào thức ăn.

Selen là một thành phần của enzyme glutathione peroxidase, nó giải độc peroxit và bảo vệ màng tế bào. Tác dụng thay thế lẫn nhau của Selen và vitamin E phát sinh từ vai trò chống peroxit của chúng. Trong sản xuất thức ăn không nên để thiếu Selen, theo quy định hiện hành cho phép bổ sung đến mức 0,3ppm cho các loại thức ăn của heo. Chú ý Selen phải bổ sung riêng, không trộn chung trong premix khoáng.

(Tài liệu tham khảo: Nutrien Requirements of Swine-Hội đồng nghiên cứu quốc gia Hoa Kỳ-2000)

KS. Nguyễn Minh-Đặc san khoa học kỹ thuật thức ăn chăn nuôi- số 4/2004